آسیب نخاعی یک مشکل اورژانسی است که نیاز به درمان فوری دارد.

طناب نخاعی در واقع مجموعه‌ای از عصب‌ها است که از مغز نشات گرفته و از پشت کمر به سمت پایین می‌روند. طناب نخاعی، سیگنال‌های عصبی را بین مغز و اعضای بدن انتقال می‌دهد.

نخاع چیست؟

قطع نخاع چیست؟ آسیب نخاعی چگونه ایجاد میشود؟

آسیب نخاعی، موجب اختلال در انتقال پیام‌های عصبی می‌شود. ضایعات نخاعی معمولا بر اثر ضربه‌ای ایجاد می‌شوند که مهره‌های کمر را می‌شکند یا جا به جا می‌کند.

مهره‌ها، استخوان‌های ستونی و دیسکی ستون فقرات را تشکیل می‌دهند. اغلب آسیب‌های وارد شده به ستون فقرات، موجب قطع شدن نخاع نمی‌شوند، بلکه به آن آسیب وارد می‌کنند.

مهره‌های ستون فقرات ممکن است در هنگام جابه‌جایی روی طناب نخاعی فشار وارد کنند و یا شکسته شوند و تکه‌های شکسته در طناب نخاعی فرو برود.

آیا قطع نخاع درمان دارد؟

آسیب های نخاعی یک مشکل اورژانسی است و انجام درمان‌های فوری و به موقع می‌تواند اثرات و عواقب بلندمدت ضایعه نخاعی را کاهش دهد. درمان آسیب نخاعی در مرحله حاد آسیب، می‌تواند شامل دارو درمانی، استفاده از بریس یا تراکشن برای ثابت نگه داشتن ستون فقرات و جراحی شود.

بعد از گذشت فاز حاد آسیب، عموما از روش‌های دارو درمانی و تکنیک‌های توانبخشی استفاده می‌شود. وسایل کمکی حرکتی می‌توانند به بیمار کمک کنند که حرکت کند و برخی کارهای روزانه را انجام دهد.

آسیب یا ضایعه نخاعی مشکل مهمی است که هیچ کس هرگز نمی‌خواهد به آن مبتلا شود. اگر شخصی دچار آسیب نخاعی شود، زندگی او در خطر است و خود شخص می‌تواند بفهمد که آسیب مهمی دیده است. البته خود بیمار نمی‌تواند بر اساس علائمی که دارد نوع آسیب نخاعی که دیده است را تشخیص دهد.

افرادی که از یک ضایعه نخاعی نجات یافته‌اند، به احتمال بسیار زیاد، عوارض جدی ناشی از آسیب نخاعی مانند درد، ناتوانی حرکتی، بی اختیاری ادرار و مدفوع را خواهند داشت و همچنین بیش از دیگران مستعد ابتلا به مشکلات قلبی و تنفسی خواهند بود.

پزشک متخصص مغز و اعصاب با بیمار و خانواده او در تعامل خواهد بود تا یک برنامه درمانی مناسب و با جزئیات برای کنترل آسیب‌های وارد شده به بیمار تدوین کند. نتایج درمان هر بیمار باتوجه به وضعیت خاص او متفاوت است.

برخی از بیماران با گذشت چند ماه از آسیب نخاع بهبودی چشمگیری پیدا می‌کنند در حالی که برخی دیگر سالها فیزیوتراپی انجام داده و در این زمان پیشرفت کمی را تجربه می‌کنند یا هیچ پیشرفتی ندارند.

نتایج درمان قطع نخاع در هر بیمار به ماهیت آسیب او، کیفیت خدمات درمانی که دریافت می‌کند و میزان تلاشی که خود او برای بهبودی اش می‌کند (داشتن سبک زندگی سالم و حفظ سلامت روانی) و بسیاری عوامل دیگر بستگی دارد.

انواع ضایعه نخاعی

انواع آسیب های طناب نخاعی به دو دسته بزرگ تقسیم می‌شوند:

1. آسیب کامل
2. آسیب جزئی

انواع آسیب یا ضایعه نخاعی کمر و گردن

آسیب نخاعی جزئی

در این آسیب‌ها تنها بخشی از طناب نخاعی دچار آسیب شده است و بنابراین بیمار همچنان می‌تواند برخی کارایی‌های فیزیکی را داشته باشد. در این موارد، میزان کارایی عملکردی و حرکت‌پذیری بدن بیمار به شدت آسیب وارد شده بستگی دارد.

آسیب نخاعی کامل

در این آسیب‌ها، طناب نخاعی کاملا قطع شده و در نتیجه کلیه عملکردهای فیزیکی بدن بیمار از کار می‌افتند. با این حال با انجام درمان‌های فیزیوتراپی ممکن است تا حدودی، برخی عملکردهای بیمار را بازیابی کرد.

علل آسیب نخاعی کمر و گردن چه مواردی است؟

علت آسیب نخاع می‌تواند موارد زیادی باشد. اغلب این آسیب‌ها در حالتی اتفاق می‌افتند که در زمان وارد شده ضربه بدن، کمر یا گردن خم شده‌اند یا تحت فشار زیاد قرار گرفته اند.

برخی از حوادث احتمالی که می‌تواند منجر به قطع نخاع شود عبارتند از:

• آسیب‌های حین زایمان که معمولا در ناحیه گردن آسیب وارد می‌کند.
• زمین خوردن
• تصادفات رانندگی که ممکن است در آن شخص در ماشین در حال حرکت بوده و یا در حالی که پیاده بوده است با ماشین برخورد کرده است.
• آسیب‌های ورزشی
• آسیب‌های حین غواصی
• حوادث پیش آمده در ترامپولین
• خشونت که معمولا آسیب نخاعی ناشی از فرو رفتن جسمی مانند چاقو یا گلوله در طناب نخاعی است.

علائم قطع نخاع چیست؟

برخی از علائم و نشانه های قطع نخاع شامل موارد زیر است:

• فلج و ناتوانی حرکتی در درجات مختلف مانند بی‌حرکتی از زیر فک و بی‌حرکتی از پایین کمر
• مشکل در تنفس که در این صورت نیاز به دستگاه تنفسی است
• مشکل کنترل ادرار و مدفوع
• عفونت‌های مکرر، در صورتی که شخص از دستگاه کمکی تنفس و تغذیه استفاده می‌کند، احتمال بروز عفونت بیشتر می‌شود.
• زخم بستر
• دردهای مزمن
• سردرد
• تغییر در خلق و خو و شخصیت
• از دست دادن میل جنسی یا کارایی عملکردی جنسی
• ناباروری
• درد عصبی
• درد مزمن عضلانی
• پنومونی یا ذات الریه (بیش از نیمی از ضایعات نخاعی گردنی با مشکل پنومونی همراه هستند)

چگونگی تشخیص آسیب نخاعی گردن و کمر

پزشکان معمولا با توجه به دو عامل مهم، آسیب در نخاع را ارزیابی می‌کنند:

1. محل آسیب وارد شده و نوع آن
2. علائم بیمار

تمامی افرادی که ضربه شدیدی خورده‌اند و یا در حادثه‌ای هوشیاری خود را از دست داده‌اند، ممکن است به آسیب نخاعی دچار شده باشند. اگر بیمار علائمی مانند سردرد، عدم توانایی حرکت دادن دست و پا، مشکل در حرکت کردن، احساس گزگز یا مشکل در نفس کشیدن داشته باشد، احتمالا دچار ضایعه نخاعی شده است.

هیچ تست منفرد و مشخصی برای تشخیص قطع نخاع وجود ندارد و پزشکان از پروسه‌های تشخیصی مختلفی بدین منظور کمک می‌گیرند که شامل موارد زیر است:

• ارزیابی‌های بالینی و معاینات فیزیکی
• عکسبرداری

ارزیابی‌های بالینی و معاینات فیزیکی برای تشخیص آسیب نخاعی

پزشک لیستی با جزئیات از تمامی علائم بیمار تهیه می‌کند و ممکن است انجام آزمایش خون را تجویز کند. پزشک از بیمار می‌خواهد که دست یا پای خود را حرکت دهد و حرکت چشمان بیمار را بررسی می‌کند و سایر تست‌های لازم برای نزدیک شدن به تشخیص درست را انجام می‌دهد.

تشخیص قطع نخاع به کمک عکسبرداری

ممکن است پزشک، انجام اسکن ام آر آی یا سایر انواع عکسبرداری‌ها را تجویز کند تا بتواند وضعیت ستون فقرات، طناب نخاعی و مغز را ارزیابی کند.

درمان آسیب نخاعی در کمر و گردن

برخلاف بسیاری دیگر از آسیب‌ها، مهمترین بخش از برنامه درمان آسیب نخاعی حتی قبل از این که بیمار آسیب ببیند آغاز می‌شود.

بعد از وارد شدن ضربه به بدن، ثابت و بی‌حرکت ماندن بیمار، پیشگیری از حرکت دادن ستون فقرات و انجام درمان‌های اورژانسی می‌تواند خطر بروز قطع نخاع و عوارض ناشی از آن را کاهش داده و شانس نجات یافتن بیمار را افزایش دهد.

پس از وارد شدن ضربه، تمرکز پزشکان بر روی ثابت نگه داشتن بدن بیمار و بی‌حرکت بودن ستون فقرات است. این موضوع برای بالا بردن شانس نجات بیمار، بسیار ضروری و حیاتی است.

برخی از اقدامات جهت درمان اورژانسی آسیب نخاعی عبارتند از:

• کمک به تنفس بیمار
• قرار دادن گردن بیمار در گردنبند طبی
• انتقال خون به بیمار
• قرار دادن لوله مخصوص تغذیه برای رساندن غذا به بدن بیمار (در صورتی که بیمار نمی‌تواند غذا بخورد)

بروز مشکلات تنفسی برای بیمار اغلب نشان‌دهنده آسیب نخاعی شدید باشد. در حدود نیمی از بیمارانی که دچار ضایعه نخاعی از ناحیه کردن شده اند به دستگاه کمکی تنفس نیاز پیدا می‌کنند.

به نظر می‌رسد که استفاده از داروی استروئیدی متیل پردنیزولون طی ۸ ساعت پس از آسیب، می‌تواند میزان آسیب وارد شده به سلول‌های عصبی را کاهش دهد.

سایر روشهای درمان آسیب نخاعی عبارتند از:

• درمان‌های تسکین دهنده درد برای کمک به راحتی بیمار. همچنین اگر بیمار مشکل اختلال خواب پیدا کند، پزشک برای او داروی آرام بخش یا خواب آور تجویز می‌کند.
• توصیه‌هایی برای تغییر سبک زندگی مانند ترک سیگتر یا داشتن رژیم غذایی سالم.
• در صورت لزوم، انجام جراحی برای درمان آسیب‌ها یا مشکلات دیگر.

توانبخشی آسیب نخاعی چگونه است؟

توانبخشی بیماران آسیب نخاعی از همان مرحله حاد آسیب آغاز می‌شود. با بهبود تدریجی وضعیت بیمار، برنامه توانبخشی در سطح گسترده‌تری آغاز می‌شود.

میزان موفقیت برنامه توانبخشی قطع نخاع به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله:

• شدت ضایعه نخاعی
• نوع و درجه ی ناتوانی‌های ناشی از آسیب نخاعی
• وضعیت کلی سلامت بیمار
• حمایت‌های خانواده

بسیار مهم است که بیمار و اطرافیان او بر افزایش توانایی‌های بیمار در محیط خانه و در اجتماع، تمرکز داشته باشند. حمایت‌های مثبت با ایجاد روحیه و اعتماد به نفس و بهبود استقلال بیمار موجب بهبودی وضع کلی او می‌شوند.

هدف از توانبخشی بیماران ضایعه نخاعی این است که به بیمار کمک شود که تا جای ممکن به بیشترین سطح از استقلال عملکردی برسد و از سوی دیگر کیفیت زندگی او چه به لحاظ فیزیکی و چه به لحاظ روحی و احساسی بهبود داده شود.

برنامه‌های توانبخشی ترکیبی از درمان‌های فیزیکی و حرکتی (برای بازآموزی بدن و مغز) همراه با انجام فعالیت‌هایی برای ایجاد مهارت‌های مورد نیاز بیمار و مشاوره برای حمایت روحی و احساسی است.

انجام تحریک الکتریکی عصب‌ها به کمک دستگاه‌های پروتز عصبی می‌تواند برخی از کارایی‌های فیزیکی مانند کنترل ادرار، تنفس، سرفه کردن و حرکت دست و پا را بهبود دهد. البته امکان استفاده از این دستگاه‌ها به نوع و میزان آسیب نخاعی بیمار بستگی دارد.